Abu Dhabiko Guggenheim Museoaren alde iluna
Andrew Ross: “Beti dago ustelkeria zantzua hainbeste diru publiko onuradun pribatu bati esleitzean”
Testua: David Henderson eta Txema García
Argazkiak: Andrew Ross
Gizarte-ekintzailea eta New Yorkeko Unibertsitateko Gizarte eta Kultura Analisiaren irakaslea da Andrew Ross. Gulf Labor Coalition-en sortzailekide izan zen, eta bost urtez presioa egin zien Mendebaldeko kultura-ikonoei, besteak beste Solomon R. Guggenheim Fundazioari, bai Arabiar Emirerri Batuetan (Abu Dhabi) bai Helsinkin, lan-baldintza penagarrietan aritzen diren langileen babesa bermatzeko. Eskoziarra jatorriz eta independentziaren aldekoa da bera, eta azaltzen du zer-nolako kudeaketa egiten duten marka handi hauek beren kolonizazio kultural eta ekonomiko berrietan, tokiko gobernuekin batera. Kontuan izateko ohartarazpena da hori guztia, izan ere, Fundazio horrek Urdaibaiko Biosfera Erreserban jarri ditu begiak, bertan bi egoitza ezartzeko asmoz.
Zer harreman izan duzu Solomon R. Guggenheim Fundazioarekin, eta zein egoeratan eta zein unetan?
Nire harremana Fundazioarekin 2011. urtean hasi zen. Orduan, beste ekintzaile batzuekin batera, Gulf Labor Artists Coalition sortu genuen, artista eta kritikari nazioarteko talde bat, Arabiar Emirerri Batuetan migratzaile langileen gehiegikerien aurka borrokatzeko. Abu Dhabin zentratzea erabaki genuen, hango agintariek munduko museo marka nagusi batzuei (Guggenheim, Louvre eta British Museum bezalakoei) lizentzia eskuzabalak emateko interesa zutelako, Saadiyat uhartean eraikitzen ari zen “luxuzko” kultur auzo berri bat garatzeko.
Zein zen Abu Dhabiko agintarien helburua marka horiek Saadiyat-era eramateko?
Emirerria bere marka nazionala sustatzeko egiten ari den ahalegin nekagarriei distira gehiago emateko, marka horiek bertan ezartzeak uharterako aurreikusitako luxuzko txaletak saltzen lagunduko zielakoan. Bestalde, kontuan izan behar da, Golkoko beste herrialde batzuek bezala, Arabiar Emirerri Batuak tratu txarrak jasaten dituzten Asia hegoaldeko langile migratzaile askoren mende daudela, eta han daude estatu horiek garatzen duten hazkunde azkarreko azpiegituren eskaintza handia eraikitzeko… Eta Gulf Labor Artists Coalition-ekoon ustez, han gertatzen dena ondo laburbildu liteke arteen bidez bultzatutako hazkundearen Saadiyat formularen atzean ezkutatzen den lelo honetan: “Goi-kultura berdin lan gogorra”. Hau da, horren guztiaren atzean printzipio moral sinplea dago: museo bat tratu txarra eman zaien langileen kontura eraiki bada, ez zaio inori eskatu behar museo horretan jarduerak erakusteko edo egiteko.
Aurreko zein erreferentzia edo esperientziatan oinarritu zenuten zure esku-hartzea?
Arropa-ekoizle handien markak ustiatzeko fabriken aurkako ekintzaileen eskuliburua hartu genuen erreferentziatzat, eta 1980ko hamarkadan Nike markari boikota egiten hasi ginen, azpikontratatutako lan-indarraren miseria azalduz.
Beraz, museo-izen ospetsuak aprobetxatzea erabaki genuen, Arabiar Emirerri Batuetako etorkinen lan-baldintzak hobetzeko ahaleginean. Gulf Labor Artists Coalition-eko kide gehienak New Yorken bizi zirenez, tokiko lotura handiagoa genuen Guggenheim-ekin Louvre edo British Museum-ekin baino, beraz, New Yorkeko Guggenheimeko zuzendaritza publikoki presionatu genuen, kontratatzen zituzten langileentzat “lan-jardunbide egokien” estandarrak har zitzan eta beste marka batzuek ere jarrai zezaten.
Nola sortu zen kanpaina?
Kanpainak hainbat forma hartu zituen. Lehenengo eta behin, Guggenheim Abu Dhabiren aurkako nazioarteko boikota abiarazi genuen, eta artista, kritikari eta komisarioen artean milaka sinatzaile erakarri genituen. Bigarrenik, elkarrizketa zuzena izan genuen Museoaren buruekin eta administratzaileekin, bai eta Saadiyat uharteko auzo kulturala eraikitzeko eta entregatzeko operazioez arduratzen ziren Abu Dhabiko funtzionarioekin ere. Hirugarrenik, GKE bazkideekin eta sindikatuekin koordinatu ginen Museoari presioa egiteko. Laugarrenik, Abu Dhabin landa-ikerketa egin genuen langileen artean, jasotzen zuten tratuaren testigantzak biltzeko, baita argitalpenak eta publizitatea ere foro askotan. Horrez gain, “52 Aste” izeneko enkarguzko artelan programa bat ere egin genuen. Eta azkenik, ekintza zuzena egin genuen, New Yorken eta Venezian Guggenheim okupazio ikusgarriak eginez. Okupazio horiek G.U.L.F.-k egin zituen, Gulf Labor Artists Coalition-en ekintza zuzeneko aldeak. Alde hori osatzen zuten Occupy Wall Street-eko kideek, hala nola Occupy Museums eta Strike Debt (Zorraren Greba).
Nola deskribatuko zenuke Solomon R. Guggenheim Fundazioa? Arte multinazional gisa?
Finantza-erosketa xedea duten irabazi-asmorik gabeko erakundeek, azkenean, beti, irabazi-asmoa duten erakundeen ezaugarriak hartzen dituzte. Fundazio honen kasuan, New Yorkeko bere museo nagusia eta Veneziako sukurtsala sortzea familiako kideek hornitu eta finantzatu zuten (Italiak ez baitzuen Peggy Guggenheimen arte bilduma esportatzea baimendu). Ordutik, Fundazioak Guggenheim markaren lizentzia hiri eta estatuei ematen saiatu da. Bere hedapen eredua frankizian oinarritzen da, eta horrela, korporazio eredu hori hartu eta ezarri zuen lehen kultur erakunde handia izan zen, kultur frankiziaren munduan aitzindaria.
Bere hedapen planak ia kontinente guztietan eta hiri ugaritan izan dira. Asko hasieratik baztertu zituzten, beste batzuek bira eta buelta asko izan zituzten azkenean bertan behera utzi aurretik, eta batzuk arrakastatsuak izan ziren: Venezia, Bilbo eta orain Abu Dhabi. Zein da bere jarduteko modua irekitzen dituen prozesuetan?
Hedapena 1990eko eta 2000ko hamarkadetako museoen boomean oinarritu zen, kulturak gidatutako garapenaren doktrinak bultzatutakoa. Museo horietako asko auzo deprimitu eta diru-sarrera gutxikoetan eraiki ziren, eta eraispenak eta biztanleak lekuz aldatzea ekarri zituen. Diru publikoa esleitzeko oinarria izan zen kultura ez zela klasea igotzeko tresna, (XIX. mendeko museo klasikoaren kontzepzioan bezala), baizik eta ekonomia suspertzeko eta gaztetzeko katalizatzaile edo ibilgailu gisa.
Badago konstanterik bere jardunean?
Boom hau globala izan zen, eta honako konbinazio honek bultzatu zuen: artearen munduko ekonomia espekulatiboak (goitik behera) eta auzo ikonikoetarako katalizatzaileetan oinarritutako biziberritze-estrategiak (behetik gora). Guggenheim Bilbaok eskualdeen birsorkuntzaren hurrengo mailara eraman zuen paradigma hori. Museoa ekonomikoki deprimituta dagoen zonalde baten salbatzaile gisa sustatu da, nahiz eta, dakidanez, “Bilbao efektua” izenekoaren ikerketa entzutetsu gehienek iradokitzen duten biziberritzea, batez ere, honako honengatik izan zen: hiriko azpiegituretan, merkataritza-higiezinen eta ibaiertzeko higiezinen garapenean inbertitutako 4.000 milioi dolarreko diru publikoaren emaitza. Ondoren, Fundazioa hiri bila hasi zen mundu mailan, ea haietako zeinek ordaintzen zituen bideragarritasun-azterlanak, lizentzia-tasak eta funtzionamendu-dirulaguntza handiak. Ekimen gehienek porrot egin zuten edo ez ziren inoiz eraiki, baina Fundazioak diru-sarrerak lortzen jarraitu zuen emaitza edozein zela ere, eta, berriro ere, bere marka zabaltzen. Beraz, marka-frankiziak diru-sarrerak sortu ditu porrot egin edo inoiz eraiki ez denean ere. Hori da bere negozio-eredua, nolabait esateko. Nahiko malgua da, beraz, ez dago produktu estandarizaturik, McDonald’s frankizia bat bezala.
Zer esan ahal diguzu Abu Dhabiko kasuari buruz?
Guggenheim Abu Dhabi Saadiyat uharteari erakargarritasuna emateko sortu zen, non Abu Dhabiko Turismo eta Garapen Korporazioak (TDIC) “luxuzko higiezinen garapen guztien gorena” planifikatzen ari zen. Saadiyateko luxuzko eraikinak honako premisa honekin salduko ziren: erosleak Guggenheimen, Louvreren eta British Museumarekin lotutako museo nazional berri baten sukurtsaletara joan ahal izango zirelako. Prestigioa areagotzeko, arkitekto izar ospetsu talde bat -Frank Gehry, Jean Nouvel, Zaha Hadid, Raphael Viñoly, Tadao Ando eta Norman Foster- dirutza handiak eskainita erakarri zuten enpresaren eraikinak diseinatzeko. Saadiyat uhartea Abu Dhabiren ahalegina izan zen bere profil ekonomikoa petrolioaren ekoizpenetik haratago dibertsifikatzeko, hau da, turismoa, higiezina, kultura eta aisialdia sektoreak zabaltzeko. Emirerriak funtsean marka kultural garrantzitsuak erosi zituen, besteak beste, nire enpresaburuarena, New Yorkeko Unibertsitatearena, zeinaren kanpoko campusa uhartean ireki zen 2010ean, estatua eraikitzeko ekimenaren barruan. Erakunde bakoitzak dirutza handia jaso zuen trukean, eta eraikinaren eraikuntza eta mantentze osoa Abu Dhabik finantzatu zuen. Guggenheimen kasuan, arabiar eta Ekialde Hurbileko artearen bilduma bikaina bilatu eta erosi zen itzelezko dirutza ordainduta.
Orain, lan-esplotazioaz hitz egin nahi nuke, bai hasierako langileena, bai geroago Museoan sartzen diren langileena…
Golkoko herrialde guztiek kafala (babesletza) sistemaren bertsioren bat erabiltzen dute langileak kontratatzeko. Lan-eredu horrek herrialdeak behar dituen migratzaile merkeak erakartzen ditu eta erakunde humanitarioen jomuga da, sistema esklabutza modernoaren forma bat baino ez dela salatzen baitute.
Kafala erregimenaren pean, langileak zorpetuta eta babesleari edo enpresariari lotuta iristen dira, lan-babes gutxirekin, lan-diziplina eta zaintza gogorraren menpe, eta jipoitu eta deportatu egiten dituzte kexatzen badira edo greba egiten badute. Elkar lotutako lan-eremuek eta lan-baldintza zigortzaileek sustrai kolonialak dituzte, non eta gobernu autoritarioen historia luzea duen eskualde batean, atzerriko potentziek ezarrita eta monarkia absolutuek bertan betikotuak.Gure helburua (Gulf Labor Artists Coalition) Arabiar Emirerri Batuetako eta Golkoko langile migratzaileen betebeharrak eta lan-baldintzak hobetzea zen. GKE batzuk, Amnesty International eta Human Rights Watch horien artean, debekatu egin zituzten lan-gaietan esku hartzeagatik, eta geu izan ginen langileen lekukotzak bildu zituen kanpoko talde bakarra. Azkenean, 2015ean, hainbat lankideri eta niri sarrera debekatu ziguten. Baina Guggenheimen eraikuntza gelditu egin zen, hainbat urtez guk egindako ahaleginen ondorioz, eta orain zikinduta dago koalizioaren ekintzei esker. Beste era batera esanda, gehiegikeria sistematikoak prezio bat izan zuen. Bitartean, museoen eraikuntzako langileen lan-eskubideei buruzko arreta erakundeetako langileetara ere zabaldu da.
Museoak lan-antolaketaren eszenatokiak dira: sindikatuak sortu eta negoziazio kolektiboek garaipenak lortu dituzte erakundeetan, bata bestearen atzetik. Beraz, New Yorkeko eta Bilboko Guggenheimen langileen ekimenak ere babestu genituen.
Eta zer gertatu zen Helsinkiko Museoarekin, aurreikusitakoa baina azkenean eraiki ez zena? Esan ahal diguzu zerbait “Helsinki efektuari” buruz?
Guggenheim Abu Dhabiko proiektua gelditu eta gutxira, Michael Sorkin arkitektoak eta biok kanpaina bat abiarazi genuen Finlandiako arte komunitateko kideekin batera, Guggenheimek Helsinkin beste sukurtsal bat eraikitzeko zuen planaren aurka egiteko. Arkitektura lehiaketa bat antolatu genuen Guggenheimek antolatutako lehiaketa ofizialaren alternatiba gisa. Gureak 5.000 euro balio zuen, eta Guggenheimen lehiaketa ofizialak, berriz, hamarnaka milioi. Gure ustez, Helsinkiko hiriak ez zuen behar titaniozko itsasontzi baten moduko museo arrakastatsu bat, mapa artistikoan jartzeko, dagoeneko sormen artistikoz gainezka baitzegoen. Hiriak ez zuen itsasontzietako turista uholderik behar, zeinentzat museora bisita egitea eta finlandiarrak ez diren artisten lanak ikustea izango zen Helsinkirekin izango zuten harreman bakarra. “Guggenheim ereduari” kontrajarrita, hau da, turismoa eta antzekoak suspertzeko kulturak bultzatutako garapenaren aurka, gure lehiaketa alternatiboa antolatu genuen honako printzipio honen inguruan: arteak eta jarduera artistikoa sozialki justua den hiri baten zati integrala izan daitezke eta izan behar dute, pentsamolde aurrerakoia duen biztanleriak gozatu nahi duen ingurune publikoaren parte.
Eta zer gertatu zen lehiaketa horren ondoren…?
Azkenean museoaren plana blokeatzea lortu genuen sindikatuak mobilizatuz, Udalari lehiaketa ofizialean irabazle izan zen proposamena baztertzeko presioa eginda. Abu Dhabin egindako lanean oinarrituta, Guggenheim izena giza eskubideak urratzearekin lotzea lortu genuen, eta hiriak, sindikatuen presiopean, ez zuen halako orbanik onartu nahi izan.
Bitxia dirudi, eta baita kontraesankorra ere, ezaugarri liberalak dituen Fundazio batentzat, joera kapitalista sendoa duena, funts publikoekin finantzatua izateko interesa izatea… Bilboko Guggenheim Museoarekin gertatu den moduan…
Ez da batere bitxia. Errenta-bilatzen duen erakundea izanda, Fundazioak bere bidean datorren edozein diru-laguntza edo ekarpen ekonomiko onartuko du. Helsinkiko plana diru-laguntza publiko handi batek finantzatu zuen, baina eraikuntza kapital finlandiar pribatuarekin egin behar zen, gehiena eskuin muturreko kausa nazionalistetan inbertsio handiak egindako pertsona aberatsen eskutik. Diru pribatu horren zati bat jadanik hitzemanda zegoen, baina hiriak hasierako gastua handitu nahi izan ez zuenean, Fundazioak atzera egin zuen. Abu Dhabik finantzaketa publiko osoa jaso zuen, eta Bilbao ere neurri handi batean Eusko Jaurlaritzak finantzatu zuen. Fundazioa irabazi-asmorik gabeko erakundea da, baina baita enpresa ez-filantropikoa ere, eta marka hedatzeko eta sustatzeko nahiak bultzatzen du erakundea. Zentzu horretan, diru-sarrerak handitzen saiatzen den korporazio baten moduan jokatzen du. Estatu Batuetako unibertsitate pribatuen funtsen patronatuek modu berean pentsatzen eta jokatzen dute.
Zergatik uste duzu Urdaibaiko Guggenheim aukera Fundazioaren interesekoa dela?
Zalantza barik, Fundazioko jendeak uste du Urdaibaik “Bilbo efektuak” Museoari eman dion ospe-distira errepikatu edo are hobetu dezakeela. Badirudi Urdaibai dagoeneko Guggenheim Bilbao Museoa erakargarria den turisten ibilbidean dagoela. Beraz, bidean bigarren arte helmuga bat eskaintzeak helburu ekonomikoa du, argi eta garbi. Eta eskualdeko birsorkuntzan pentsatzen ari diren gobernu-arduradunak, seguru asko, liluratuta daude turistek bisita gutxienez egun batez luzatzeko aukerarekin, Museora beste bisita bat egiteko. Tokiko gobernuak Guggenheim Museoa Urdaibaira ekartzeko ahalegina eta diru publikoarekin eskuzabal laguntzeko prestutasuna aldez aurreko baldintzak dira museoaren edozein sukurtsal globaletarako. Ez dute denbora eta dirua gastatu behar agintariak konbentzitzen. Azkenik, hortxe dago Picassoren margolana Gernikara ekartzeko aukera ere, non inoiz ez den erakutsi. Espainiako gobernuak aspalditik erakutsi du errezeloa Reina Sofía Museotik ateratzeko, baina ziur nago Guggenheimeko arduradunei listua dariela hori lortzeko gai izan daitezkeela pentsatzean.
Zer iruditzen zaizu Artearen eta Naturaren arteko lotura hori ideia hau hobeto saltzeko? Espazio natural honen biodibertsitatea larriki arriskuan dagoen leku batean hain zuzen ere?
Turismo kulturalaren eta natura-turismoaren ekonomiak zirkuitu bereiziak dira normalean, eta bezero mota desberdinak dituzte.Baina badago nolabaiteko gainjartze bat, eta, kopuru nahikoarekin, ez dago arrazoirik “balio-proposamen” gisa funtziona ez dezan. Jakina, ekoturismoaren ingurumen-arriskuak ondo ezagutzen dituzte harrera-komunitateek, eta Urdaibaiko kasuan, mehatxua ondo dokumentatuta dago. Europako hiriak, Bilbo barne, gehiegizko turismoaren ondorioak jasaten ari dira dagoeneko, eta herritarren aldetik turismo-ekonomiaren eragin itogarriaren aurkako erreakzioa ikusten ari gara. Leku askotan, garapen ekonomikoaren paradigma hau erortzen ari da. Ez dirudi zentzuzkoa denik tokiko gobernuek, une honetan, horretan konfiantza jartzea.
Iaz, Guggenheim R. Solomon Fundazioak zuzendari berria izendatu zuen, Mariet Westermann. Zer esan dezakezu hari buruz?
Urte askoan ez ginen ados egon, hura New York University Abu Dhabin administratzaile nagusia zenean, eta ni gure Fair Labor Coalition-en ekintzailea nintzenean, hark campusaren eraikuntza eta funtzionamendua gogor kritikatzen baitzuen. Unibertsitatearen ospea larriki kaltetu zen, eraikuntzako lan-abusuei buruzko errebelazioengatik. Ondoren, NYU Abu Dhabin-eko lan abusuei buruzko gure txostena argitaratu zen. Westermann pertsonaia gakoa izan zen Abu Dhabin urte askotan 2019an errektoreorde izendatu zuten arte, beraz, esperientzia zabala lortu zuen Abu Dhabin gobernuarekin bitartekari gisa. Arte historialaria izanda eta Fundazioak Emirerrian zer-nolako funtzionamendua zuen hurbiletik ezagututa, aukera naturala izan zen presidentetza hartzeko.
Uste duzu kostu politiko handia izan daitekeela sustatzaileentzat Urdaibain proiektu hau burutzea?
Beti dago ustelkeria usaina hainbeste diru publiko onuradun pribatu bati esleitzeko edozein erabakitan. Gauzak gaizki ateratzen badira, funtzionarioek ondorioak jasan beharko dituzte. Fundazioak nazioarteko sukurtsalak sortzeko dituen plan gehienak huts egin dute, eta “tokiko inbertitzaileek” kolpe gogorra jasan dute, beraz, oso posible da hori Urdaibain gertatzea. Beraz, museoa hain ekosistema hauskor batean eraikitzen bada, museoaren artelanak erasotzen dituen protesta mugimendu gero eta handiagoak kontrol-marka berri bat izango du bere zerrendan.
1 Gulf Labor Coalition, https://gulflabour.org/: Negar Azimi, “The Gulf Art War,” New Yorker (December 11, 2016), https://www.newyorker.com/magazine/2016/12/19/the-gulf-art-war.cember 11, 2016.
2 Andrew Ross (for Gulf Labor), ed., The Gulf: High Culture/Hard Labor (New York: OR Books, 2015)
3 Colin Moynihan, “Labor Protesters to Resume Guggenheim Demonstrations,” New York Times (April 17, 2016), ttps://www.nytimes.com/2016/04/18/arts/design/labor-protesters-to-resume-guggenheim-demonstrations.htm
4 Gulf Labor also spun off an architecture wing, called Who Builds Your Architecture?, aimed at establishing ethical labor standards in the architectural world. See Who Builds Your Architecture?A Critical Field Guide, http://whobuilds.org/who-builds-your-architecture-a-critical-field-guide/
