The Guggenheim Urdaibai project is like a parachutist and creates serious problems, not solutions

Sumarioa

“Desazkundea premiazkoa da, baina aberastasunaren banaketa justuarekin batera joan behar du”

“Erabat ulertezina da museoaren proiektua hitz egiten ari garen prozesu honetatik kanpo uztea”

“Hiru ahaldun nagusik (Jose Luis Bilbao, Unai Rementeria eta Elixabete Etxanobe) bultzatu dute proiektuaren inposaketa, eta beti saiatu dira eztabaida egon ez dadin”

“Prozesu horrek guztiak EAJko agintarien estiloa eta PSEren segidismoa islatzen ditu”

“Ikuspegi museistikotik, eta baita ikuspegi ekonomikotik ere, hurbileko bi egoitza eraikitzea okurrentziatzat jo daiteke”

“Eskualdeak dituen balioetan oinarritutako bultzada integral bat behar du”

Textoa: Txema García

Sarrera

Euskal Gune Ekosozialistako (Ritxi Hernández Abaitua eta Alfonso Caño Reyero) eta EKOPOLeko (Nerea Zuluaga Mauri) kide aktiboek, Urdaibaiko Iraunkortasun Indizeari buruzko azterlan bateko hiru bultzatzaileez gain, Busturialdearen orainari eta etorkizunari buruzko galdera garrantzitsuei erantzun diete Guggenheim Urdaibai Stop museoari egindako elkarrizketa luze honetan. Busturialdea sozialki eta ekonomikoki biziberrituko duen planik ez dagoenez, Guggenheim museo berri bat eraikitzeko proiektuak mehatxu egiten du, eta bi egoitza ditu, bata Gernikan eta bestea Muruetan, Eusko Jaurlaritzak eta Bizkaiko Foru Aldundiak bultzatuta.

Duela berrogei urte, Unescok Urdaibai Biosferaren Erreserba izendatu zuen, Euskadin oraingoz dagoen biosfera erreserba bakarra. Zer balantze egiten duzue urte horiei guztiei buruz, bai ingurumenari, bai ekonomiari, bai gizarteari, enpleguari, osasunari, kulturari… dagokienez? Zer balio izan du? Lau hamarkada hauetan sortu diren elementu positiboak eta negatiboak?

Ritxi Hernandez Abaitua.− Ingurumen-alderdietatik hasiko naiz. 1980an itxaropenari ate bat ireki zitzaion. Urte horretan, Aranzadi Zientzia Elkarteak Gernika-Mundakako Itsasadarreko Haranaren eta Estuarioaren Azterketa Ekologikoa egin zuen. Ikerketa hori Unescok Urdaibaiko Biosferaren Erreserba (1984) izendatu zuenean oinarri hartu zuen. Gero etorri ziren Ehiza-babeslekuaren kalifikazioa (1987), Urdaibai Babesteko Legea (1989) Eusko Legebiltzarrean aho batez onartzea eta Biosfera Erreserbaren Patronatua sortzea (1990), hezeguneak babesteko Ramsar nazioarteko akordioan (1992) sartzea, Erabilera eta Kudeaketarako Lehen Plan Zuzentzailea (EKZP) egitea (1993), Hegaztientzako Babes Bereziko Eremuetan ZEPA sartzea (1994) eta, azkenik, Jarduera Sozioekonomikoen Egokitzapenerako eta Garapenerako Egitaraua (JSEGE/PADAS) onartzea (1998). Laburbilduz, urte horietan eskualdeak goi mailako aitortza eta babesa lortzen du, autonomia-erkidegoan, estatuan eta nazioartean.

Pauso horiek ingurumenaren aldetik baliotsuenak diren eremuak babesten eta hirigintza-presioa beste eskualde batzuetan baino hobeto kontrolatzen lagundu dute. Hala ere, JSEGE/PADASek eskualdeko balioak errespetatzen dituen garapenerako aurreikusten zituen aukera gehienak horretan geratu dira, egin gabeko aukeretan. Aldi berean, ezintasunez, hainbat eremutan izandako eraldaketa sakonak ikusi ditugu, gehienbat zauri handiak utzi dituztenak: baserriaren gainbehera, pinuen eta eukaliptoen laborantza industriala, biodibertsitatearen galera eta nekazaritza-lurren higadura, espazio zabalen artifizializazioa… Horri gehitu behar zaizkio industriaren eta arrantza-sektorearen krisia (kirol-portu bihurtutako arrantza-portuak) eta ostalaritzan, turismoan eta beste zerbitzu batzuetan oinarritutako monolaborantza ekonomikorako orientazioa.

Ondarearen egoerak ere ez du baikortasunera gonbidatzen. Eremu naturalean, azpimarratzekoa bada ere 1993ko suteen ondoren artadi kantauriarrak berreskuratu izana, hezeguneek atzera egin dutela nabarmendu behar da, batez ere Murueta ontziolaren dragatzeen ondorioz egindako lokatz eta hareazko metaketengatik, eta neurri handi batean basogintzako jardunbide desegokiek eragindako hezeguneetako eta ubideen lohi betetzeagatik. Begi-bistako ondorioa da hegaztien kopurua eta barietatea murriztea eta landaredi inbaditzailea ugaritzea.

Eta nola baloratzen duzue gertatu diren aldaketa sozialak, ekonomikoak, kulturalak?

Nerea Zuluaga Mauri.− Busturialdea-Urdaibai eskualdearen bilakaerak, neurri handi batean, Euskal Herriak ezagutu duen gizarte eta ekonomia ereduaren bide beretik jarraitu du. Soziodemografiaren kasu, zahartze prozesua, bizi-itxaropena luzatu, populazioaren aniztasuna handitu eta emakumeak etxetik kanpo ordaindutako lanean areagotu. Sektore ekonomiko tradizionalek (arrantza eta kontserba-industria, mahai-tresnen fabrikazioa, eraldaketa mekanikoa, zuraren industria, hurbileko merkataritza, nekazaritza eta abeltzaintza…) pisua galdu dute gure eskualdean. Horrek eskualdeko baliabide propioak erabiltzeari uztea ekarri du. Gainera, jarduera tradizionalen ordez ez dira baliabide horiek aprobetxatzen dituzten eta ingurumena zaintzearekin bateragarriak diren beste batzuk jarri. Batez ere deigarria da urte hauetan guztietan ekimen publikorik ez egotea, Biosfera Erreserba izateak eskaintzen dituen aukeretara egokitutako eredu ekonomikoa esperimentatzeko. Iniziatiba zero, proiektu zero, inbertsio zero.

Egia bada ere Gernikan ospitale bat eraiki zela (2012an inauguratua) eskualdeko biztanleen beharrei erantzuteko, praktikan anbulatorioak baino zerbitzu gutxi gehiago eskaintzen ditu. Eusko Jaurlaritzak promes egin zuen Astra fabrikaren eremuan ingurumen-graduetan espezializatutako lanbide-heziketako institutua eraikiko zuela, baina, horren ordez, gaur egun aparkalekua dago.

Enpleguari dagokionez, aldaketak eskualdeko ehun ekonomikoaren eraldaketarekin lotzen dira. Lanbide-espezializazio maila altua duen bertako biztanle askok egunero uzten du Busturialdea beste leku batzuetara lan egitera joateko. Mugikortasun-maila hori Bizkaiko eta Euskadiko beste eskualde batzuetan ikusten denaren antzekoa da. Bestalde, kontrako norabidean, egunero gure senideak eta etxeak zaintzeaz, ostalaritzako eta merkataritzako lanaz eta abarrez arduratzen diren langileak ere iristen dira Busturialdera.

Iritzi artikulu batean aipatzen duzue eskualdea “sakrifizio ekonomikoko” eremu gisa aurkezteko ideia sarritan agertzen dela. Egokia iruditzen zaizue termino hori erabiltzea Busturialdea-Urdaibain gertatutakoa deskribatzeko?

Alfonso Caño Reyero.− Ez gara kontzeptu horretan tematzearen aldekoak. Kontzeptu nahasia dela uste dugu, eskualdean gertatutakoaren diagnostikoan errorera eraman gaitzake eta, gainera, nahi gabe ere, Urdaibaiko egungo babesaren kontra dauden sektoreak (espekulatzaileen hirigintza…) hauspotu ditzake.

Bigarren galderan esan dugunez, begi bistakoa da eskualdeak egun duen egoera ekonomikoa ez dela ona, urteetan oinarri izan diren sektoreak indarra galdu baitute nabarmen: lehen sektorea eta horri loturiko industria, mahai-tresnerian aritutako enpresak (Malta, Dalia, Idurgo…), tokiko merkataritza…Baina, komeni da testuingurua ere kontuan hartzea. Izan ere, adibidez, EAEko ekonomian 1985etik 2004ra industriaren pisua, sektore ekonomikoek sortutako balio osoaren % 41,7 izatetik % 23ra pasatu dela (Balio Erantsi Gordina –BEG- produkzio sektoreen arabera, 1985 eta 2004).

Egoera ukaezin horren aurrean, “sakrifizio ekonomiko”aren kontzeptua erabiltzen bada, oso erraz ondorioztatu daiteke eskualdeak babes-figura garrantzitsuak izateagatik egin behar izan duen ordainketaren ondorio zuzena dela egungo egoera ekonomikoa. Eta horrek egoera horren benetako arrazoiak lausotzen ditu.

Izan ere, batzuek “sakrifizio” hori ikusi ahal dute Biosfera Erreserbaren babes-legeen eraginez ingurumen-inpaktu handiko zenbait proiektu (1 Formulako pista, golf-zelaia, estropadentzako eremua, petrolio-findegia, espekulatzaileen hirigintza, etab.) gauzatu ez direlako. Baina, horiek ez egitea eskualderako “sakrifizio” ala onura izan da? Guggenheim Urdaibai museoaren proiektua da horri erantzuteko egungo oso erreferentzia egokia. Proiektuak ezinegon handia eragin du eskualdean Guggenheim Urdaibai STOP Plataformak deitutako bi manifestazioetan ikusi ahal izan dugun bezala. Ondoriozta dezakegu jende askorentzat museo horrek ustez ekarri lezakeen “onura ekonomikoa” baino askoz garrantzitsuagoa dela eskualdeko ingurumenean eta gizartean izango duen eragin kaltegarria. Hau da, jende horrek guztiak ez du uste museoa ez egitea eskualderako “sakrifizio” bat denik, argi baitu horrelako proiektuek ordezkatzen duten “garapenaren” ordez, beste garapen-eredu baten aldeko apustua egin behar dela, eskualdearen ezaugarriekin eta balioekin bateragarria den garapena hain zuzen ere.

Eta garapen-eredu horretaz ari bagara, berriro errepikatu behar dugu Biosfera Erreserbaren izendapenak eta babesak ez duela, inondik inora, hori eragozten, baizik eta sustatu egiten duela. Izan ere, Biosfera Erreserbaren izendapenean, Urdaibaiko Legean, Plan Gidarian (PRUG) eta aipatutako Jarduera Sozioekonomikoen Egokitzapenerako eta Garapenerako Egitarauan (JSEGE/PADAS), eskualdea babesteaz gain, babes horrekin bateragarriak diren jarduera ekonomiko berriei ateak irekitzen ziren. Horregatik uste dugu “sakrifizio ekonomikoaren” ideiak eskualdean gertatutakoaren diagnostiko desegokia egitera eraman gaitzakeela. Egia da aukera berri horiek, ez direla gauzatu, baina ez da izan babes-legeek eragotzi dutelako, baizik eta beste garapen-eredu hori sustatzeko eskumenak izan dituztenek ez dutelako jakin edo ez dutelako nahi izan. Eta sarritan hori ezkutatzeko babes-legeek ustez ezarritako eragozpenetan ezkutatu izan dira.

Dena den, “sakrifizio ekonomikoaren” kontzeptuaren egokitasunaz edo desegokitasunaz izan ditzakegun ikuspegi ezberdinak ñabardura txiki bat baino ez dira, hori baino askoz garrantzitsuagoa baita arreta eta indarra ipintzea beharrezkoa dugun beste garapen-ereduaren inguruko adostasuna bilatzen.

Nola lortu ahal dugu eskualdeko argazki on bat ahalik eta diagnostiko zehatzenean? Zer tresnaz hornitu beharko litzateke errealitatearen irakurketa ahalik eta zehatzena egin ahal izateko? Ohikoek ez dute balio?

Ritxi Hernández Abaitua.− Guk argi daukagu diagnostikoak ez direla neutroak ideologikoki. Batek gauzak oso txarto ikusten dituen lekuan, beste batek egoera paregabea ikusi dezake. Gure kasuan diagnostikoa egin nahiko genuke ikuspegi sozial eta demokratiko batetik, gizarteko sektore guztien, edo gehiengoaren interesak edo beharrak kontuan hartuz.

Konplexutasun hori guztia ulertzeko, noski, oso tresna finak behar dira. Ez da bakarrik esatea, bueno, enpresek zenbat etekin izan dituzte aurten? Eta bilakaera ona bada, diagnostikoa ona da. Badaude beste hainbat alderdi kontuan hartu behar direnak gizarte baten osasunaren edo ongizatearen diagnostiko bat egiterako orduan.

Adibidez, frogatuta dago sare komunitario baten babesa sentitzerakoan, pertenentzia sentimendua areagotzeaz gain, asebetetze pertsonala eta afektua bezalako giza beharrak asetzen direla. Era berean, lurralde batera loturik dauden elementu kulturalak, paisajistikoak eta naturalak, identitatearen zati garrantzitsuak dira. Eta gizakiak pertenentzia sentimendu hori ezinbestekoa du ondo bizitzeko eta bizitza zentzuz hornitzeko.

Aldiz, gaur egun, alderdi horiei garrantzia gutxiegi ematen zaie oraindik ere. Errotzeari buruz, Euskal Herrian, adibidez, badugu errotze-indizea. Eta datu hori interesgarria izan daiteke. Baina, hortik haratago ez daukagu ezer, ez dakigu zerk sortzen duen errotze hori. Ez dakigu, adibidez, biosferaren erreserba batean bizitzeak Busturialdea-Urdaibaiko biztanleengan nola eragiten duen. Era berean, badakigu udalerri bakoitzean zenbat kultura-elkarte edo kirol-elkarte dauden. Baina, ez dakigu jendeak bere denbora librea, hau da, aske izateko zer gauza egiten dituen. Adibidez, modu boluntarioan egindako lanak, lan solidarioak, edota parte hartze politikoaren inguruan ez daukagu daturik. Badakigu Euskal Herria kultura politiko handiko herria izan dela eta bizitza soziopolitiko aberatsa izan duela, baina, ez dakigu, zehazki zenbat denbora eskaini izan duen euskal jendarteak horretara, eta zergatik. Horrek guztiak lagunduko liguke geure burua hobeto ezagutzen, eta potentzial horiek lantzen edo hobetzen.

Era berean, hainbat hutsune edo gabezia ere aurkituko genituzke, adibidez, gizarte integrazioan. Ez dakigu etorkinei zer nolako harrera egiten diegun, ez dira haien beharrak entzuten eta gizarte diskriminazioa sortzen dugu. Horren diagnostiko zorrotzak egiteko tresnak ere falta dira.

Beraz, nola lortuko dugu diagnostiko on bat? Galdera onak eginez sektore guztien beharrak identifikatzeko, eta asebetetzeari buruz galdetuz. Noski, guk ez dugu dirurik horrelako galdetegirik egiteko.

Zertan datza, zer integratzen du, Urdaibai-Busturialdeko Iraunkortasun Indize horrek? Gizarteak parte hartzeko fororen edo formularen bat antolatuko duzue?

Nerea Zuluaga Mauri.− Iraunkortasun Indizea eskualde bateko iraunkortasun-maila adierazteko datua litzateke. Baina, ikuspegi ekosozial batetik beti ere, hau da, justizia sozialean oinarrituta.

Guretzat garrantzitsua da gizarte edo eskualde baten argazkia egiterako orduan haren gabezia materialak bezain beste, haren potentzial sozialak identifikatzea. Gainera, hau bereziki garrantzitsua da krisi ekosozialen eta desazkunde materialen testuinguruan. Badaude hainbat praktika ez direnak ez ekonomikoak, ez materialak ezta produktiboak ere, baina, giza beharrizanak asetzeko balio dutenak. Esaterako, zaintzak, aisia, kirola, irakurtzea, lagunekin egotea, parte-hartze politiko eta soziala… Behin oinarrizko beharrizanak asetuta, horiek dira ongizatearen iturri, eta ez ondasun material eta ekonomikoen akumulazioa.

Hori dela eta, errentak baino gehiago, pertsonen asebetetze-maila adierazle esanguratsuagoa litzatekeela uste dugu. Horrez gain, dimentsio ekonomikoan birbanaketaren inguruko datuak jasotzea interesgarria deritzogu. Ez dugu horren inguruko daturik aurkitu errez. Aldiz, interesgarria iruditzen zaigu eskualde baten erresilientzia-maila neurtzea ekonomia jardueren dibertsifikazioaren arabera. Hau da, sektore desberdinen pisu orekatu batek erresilientzia maila altuagoa suposatuko luke.

Dimentsio metabolikoan, eskualdean sartzen eta irteten diren materialen eta energiaren kopurua ere adierazle esanguratsuak dira.

Ingurumenaren dimentsioan, airearen, uraren eta lurzoruaren kalitatearen inguruko datuak ditugu, eta baita biodibertsitatearen ingurukoak ere. Gainera, Busturialdea-Urdaibain horren inguruko ikerketa asko dago eginda. Eta garrantzitsua deritzogu, baita ere, klima aldaketaren inguruko aurreikuspenei erantzuteko gaitasuna neurtzeari. Horrez gain, lurralde antolamenduan ingurumen inpaktuak modu sistematikoan barneratzeko gaitasuna izateari ere.

Oinarrizko beharrizanak asetuta dauden baino gehiago, interesatzen zaigu jakitea horiek nola asetzen diren. Eskualdean eta eskualdetik? Euskadiko beste leku batzuetatik? Edo beste lurralde batzuetan? Hau da, autosufizientzia maila modu zehatzagoan neurtu beharko litzateke, eta horren datu zehatzik ez dago gaur egun eskuragarri.

Eta azkenik, gizarte-kohesioaren dimentsioan, adierazle garrantzitsuenak lirateke: gizarte berdintasuna, partaidetza eta artikulazio soziala, genero ekitatea eta errotzea.

Gainera, indize horrek esanguratsua izan behar du bertako gizartearentzat, horregatik, hiru foro egin ditugu herritarrekin eta beste bi foro adituekin. Horietan adierazle bakoitzari ematen zaion garrantziari buruz jardun dugu. Adibidez, zaintzari buruzko datuak falta direla adierazi zigun emakume batek, herrian horren inguruko lanketa egin nahian baitzeuden. Adibidez, zenbat langile daude eskualdean zaintzan lanean? Zein jatorrikoak dira? Zenbatek uste du zaintza familiarengan? Zenbatek enpresa pribatuetan eta zenbat publikoan?

Garrantzitsua izan da guretzat ikustea jendeak adierazleak aukeratzeko gaitasuna izan nahi duela, eta haien errealitatea irakurtzeko benetako datu esanguratsuak nahi dituztela.

Eta adierazle horiek guztiak eta gizartearen parte-hartzea diagnostikatu ondoren, zein izango lirateke eman beharreko hurrengo pausoak?

Alfonso Caño Reyero.− Alde batetik, adierazle errealak ditugu, eta horiek gaur egun eskuragarri daudenak dira. Bestetik, adierazle idealak ditugu, eta horiek hurrengo ikerketetarako ekarpen bat izan nahi dute. Hau da, oraindik neurtzen ez badira ere, hurrengo urteetara begira neurtzeko proposamena egiten dugu. Orain komunitate akademikoari eta gobernuei adierazle esanguratsu horiek neurtzen hasteko presio egitea edo eskatzea tokatzen da.

Guk gaur egun Iraunkortasun Indizearen lehenengo bertsioa dugu. Baina, hemendik aurrera, hori fintzen joateko lana daukagu. Gustatuko litzaiguke ere Busturialdea mailako inkesta bat egitea, eta anbiziotsu jarrita, prozesu parte hartzaile zabalago bat egitea ere.

Gaur egungo garapen-eredua birpentsatzeko beharra planteatzen duzue, oraingoa, planetaren mugak kontuan hartu gabe, “gero eta gehiago ekoiztu, kontsumitu eta garraiatzean” oinarritzen delako.

Ritxi Hernández Abaitua.− Bai, horrela da. Eta hori ulertzen hasteko, hona hemen oso datu esanguratsua: “Euskadiren aztarna ekologikoa 2,6 planeta dira (IHOBE, 2019) gutxi gorabehera”. Hau da, mundu guztia Euskadin bezala biziko balitz, 2,6 Lur planetaren baliabideak beharko genituzke sostengatzeko.

Horregatik esaten dugu ezin diogula eutsi “Barne Produktu Gordina (BPG) zenbat eta handiagoa izan, hobe” mitoari. Izan ere, “gero eta gehiago produzitu, kontsumitu eta garraiatzearen” aldeko egungo apustu horrek gure aztarna ekologikoa eta gure kontsumo material eta energetikoa areagotuko ditu, eta horregatik berez oso kezkagarria den egoera konpondu beharrean nabarmen larriagotzera joko du. Hori dela eta, etorkizunera begira, egun dugun egoera kritikoaz jabetzea funtsezkoa da:

• 2009an nazioarteko zientzialari talde batek “Giza bizitza segurua bermatzeko gainditu behar ez diren lur planetaren 9 muga (klima aldaketa…)” definitu zituen. Hona hemen, muga horien eboluzioa: 2009an, muga horietako hiru gainditu ziren; 2015ean, lau; 2023an, sei; eta, antza, zazpigarrena gainditzear dago.
• Bestalde, datu eta ebidentzia zientifiko ugari daude esateko erregai fosilen, eta funtsezko zenbait mineralen erausteko ahalmena jaisten hasia dela… Hau da, aro aldaketa sakon baten aurrean gaude: Baliabide naturalen ugaritasunaren arotik urritasunaren arora pasatzen ari gara, eta gainera, gero eta hauskorrago eta hondatuago dagoen planeta batean. Izan ere, mugak (oinarrizko baliabideenak, muga klimatikoak…) gero eta presenteago egongo diren aro berrian sartu gara XXI mende honetan.

Horregatik egiten duzue “Trantsizio ekosozial justuaren” aldeko apustua? Trantsizio horrek egungo ereduari buelta ematea ekarriko luke, ezta?

Nerea Zuluaga Mauri.− Bai, zalantzarik gabe. Izan ere, aipatutako egoera kritikoaren aurrean, elite askoren eta, zehazki, eskuin muturraren erantzuna da errealitate hori hitzez ukatzea, baina ekintzez urritzen ari diren baliabideak eurentzat izan daitezela bermatzea, nahiz eta horien erauzpenak (meatzaritza…) ingurumena are gehiago kaltetu (Ekozidioa) eta jokabide horrek milioika eta milioika pertsona bazterrean utzi (Genozidioa).

Gure proposamena, zuk esan bezala, guztiz bestelakoa da. Gure ustez, garapen ereduaren norabide aldaketa sakon-sakona behar da, eta horregatik Trantsizio ekosozial justuaren premia eta beharra aldarrikatzen dugu. Baina, kontzeptu hori gehiegi hasi da erabiltzen, eta horregatik komeni da argitzea guk zelan ulertzen dugun. Bada, labur esanda: “Ingurumena zainduz, pertsona guztiontzat bizitza duina bermatzea helburu duen trantsizioa”, edo beste era batera esanda, eta gure eskualdeari begira: “Trantsizio horretan sustatu nahi den garapenaren iparrorratza herritar guztiontzat funtsezkoak, esentzialak, diren beharrizanak (elikadura, ura, energia, zaintzak, osasuna…) bermatzera orientatu behar da, baina, hori bai, Busturialdea-Urdaibaiko balio naturalistiko, paisajistiko, historiko, kultural eta linguistikoak babestuz eta indarberrituz”.

Zein dira Busturialdean egin nahi duzuen “Bidezko Trantsizio Ekosozial” horren ildo nagusiak?Alfonso Caño Reyero.− Lehenengoeta behin eredu aldaketa horrek zera esan nahi du: Ipar globalean gutxiagoaren alde (erauzketa, ekoizpen, kontsumo, garraio, abiadura… gutxiago) egin behar dugula. Hau da, hazkuntza ekonomiko mugagabearen mitotik aldendu eta desazkunderen bidetik urrats zehatzak ematen hasi gaurtik bertatik, baliabide naturalen kontsumoa murrizteko, joan-etorriak, bereziki auto partikularretan egiten direnak, gutxitzeko, isurketen mota eta kopurua nabarmen jaisteko… Horixe da bide bakarra gure aztarna ekologikoa behar den beste gutxitzeko.

Baina, egin beharreko Trantsizio ekosozial hori, guretzat, ezinbestean, justua izan behar da. Eta horrek zera esan nahi du: gutxiago horrekin batera, beste aspektu batzuetan gehiago izan behar dugula: guztion bizitzaren babesa eta zaintza erdigunean jarri nahi duen trantsizioan, bizitzari eusteko esentzialak diren sektoreak (elikadura, zaintzak, osasuna…) indartu behar dira, adibidez: agroekologia; tokiko arrantza jasangarria; garraio publikoa (trenbidea Bermeoraino bikoiztu, Gernikan lurperatu eta salgaiak ere garraiatzeko egokitu; eskualdeko herrien arteko konexioa erraztu garraio kolektibo mankomunatuaren edota taxi-zerbitzuaren bidez, eta abar) eta motorizatu gabeko garraioa (oinezkoentzako bidezidorren sarea, bidegorrien sarea, “eskola-bideen” sarea…); arkitektura bioklimatikoaren irizpideen arabera eraikitako etxebizitza publiko eta komunitarioen parkea; hurbileko ekipamendu eta zerbitzu soziosanitarioen, aisialdikoen eta hezkuntzakoen sarea; zaintza-sare publiko-komunitarioa; bizitzarako esentzialak diren sektore horietara, eta, oro har, jarduera jasangarrietara bideratutako industria garbia…

Eta hori guztia bermatzeko hirugarren gida-lerroa: ezin dugu hori soilik merkatuaren eskuetan utzi (merkatu gutxiago!), beharrizan esentzialak ezin dira merkantzia bat izan eskubidea baizik, eta denontzat eskuragarri egoteko ondasun komunak berreskuratu eta babestu behar dira, sare publiko-komunitarioaklehenetsi eta indartu behar dira eta kudeaketaren ildo nagusiak zehazteko plangintza demokratikoan oinarritu behar dira. Horregatik, gure ustez, Busturialdea-Urdaibaiko etorkizunera begira giltzarria da Plan Estrategiko Orokor bat garatzea, eta Plan hori oraintxe azaltzen ari garen gida-lerro nagusietan sustraitzea.

Laugarrena: Plangintza benetan demokratikoa dela ziurtatzeko behar-beharrezkoa da herritarron parte hartze zuzena, baita erabakietan ere, ahalbidetzea, hau da, herritarronahalduntzea sustatzea. Horretarako gakoa da gaur egungo indibidualismoaren aurrean gizartearen ehun komunitarioa sendotzea¹, trantsizio ekosozial justuaren bidean kokatzen diren mota guztietako esperientzia autogestionarioak (Astra…) indartzea, herritarron iritzia saihesteko legeak² bertan behera uztea, eta, aldiz, herritarron parte hartze zuzena, baita erabakietan ere, ahalbidetzeko kanalak irekitzea³.

Bosgarrena: Hori guztia posible egiteko azpimarratu nahi dugun azken gida-lerroa birlokalizazioa da. Horrek guretzat, besteak beste, hauxe esan nahi du: Busturialdea-Urdaibai bezalako eskualde historiko-geografikoen eta udalgintzaren rola indartu behar dela eta, tokian tokikoari lehentasuna eman behar diogula eta gure eskualdeen ahalik eta autosufizientzia handiena bilatu behar dugula. Ikuspuntu horretatik, adibidez, eskualdeko ur baliabideen kudeaketan oinarritzen zen Busturialdeko Ur Partzuergoa Bilbao Bizkaia Ur Partzuergoan integratzea atzerapauso larritzat kalifikatzen dugu.

Zuen ustez, zergatik diote hainbesteko beldurra erakundeek, baita alderdi politikoek ere, desazkundeaz hitz egiteari?

Ritxi Hernández Abaitua.− Erabaki politikoak mugitzen dituzten benetako arrazoiak interpretatzeak hipotesien eremuan sartzea dakar. Hala ere, bitxia da ekologismoaren eta ezker eraldatzailearen hainbat eremutan sortutako “desazkundearen” proposamenaren aurrean ez dela beste termino batzuekin bezala gertatzen ari, indarrean dagoen sistema politiko eta ekonomikoak jabetuak eta desitxuratuak izan baitira: kasurik deigarriena “garapen iraunkorra” da, eta “ekonomia zirkularra”, “herritarren parte-hartzea”, “energia-komunitateak”, “ongizate-estatua”, “demokrazia parte-hartzailea”, “deskarbonizazioa” eta abar gehi genitzake.

Gorago adierazi dugu gure ekonomiak desazkundearen bidea hartu behar duela, jarrera neokolonialaren bidez hego globaleko herrialdeen esplotazioaren ondorio ez ditugun baliabideak kontsumitzen ari garelako. Sistema ekonomiko kapitalista etengabeko hazkundean oinarritzen da (BPGren hazkundea gizartearen hobekuntza ekonomikoaren ikur gisa erabiltzen da oraindik ere), baita gutxi batzuentzako errentak lortzean ere. Historikoki, prozesu horri botere politikoek eusten eta babesten dute. Oro har, Euskal Herria ez da salbuespena. Korporazio handien interesak blindatu dira (BBVA, Iberdrola, Mercedes, Volkswagen, Petronor, Siemens-Gamesa, etab.), herritar guztien behar eta interesen gainetik. Luze joko luke jasotzen dituzten laguntza ekonomikoei buruzko datuak emateak, laguntzen dien legediari buruzkoak, politikarien eta enpresarien arteko bilbe gurutzatuei buruzkoak, oinarrizko zerbitzu publikoen murrizketak gertatzen diren bitartean. Erabaki transzendentaletan lobby ekonomikoek agintzen dute, eta euskal sistema politikoa bere zerbitzura dago.

Desazkundea premiazkoa da, baina aberastasunaren banaketa justuarekin batera joan behar du. Lehen esan bezala, gizarte-sektore batzuek “hazteko” eskubidea izan behar dute, oinarrizko premiak asetzea bermatu arte (osasuna, hezkuntza, giza harremanak, etxebizitza, aisialdia…); sektore batzuek, berriz, argi eta garbi “murriztu” behar dute, ez dutelako betetzen horiek justifikatzen dituen funtzio sozialik edo zuzenean mehatxu bat direlako (ingurumena kutsatzen eta pozoitzen dituen sektore kimikoaren zati handi bat, agroindustria, publizitate-sektorea, aire-nabigazioa, merkataritza elektronikoaren bidezko kontsumoa, armamentu-industria, autogintza, eta abar). Halabeharrez, desazkundea planifikatu egin behar da, langileen lan-eskubideak bermatzeko.

Bestalde, zer iritzi duzue Eusko Jaurlaritzak eta Bizkaiko Foru Aldundiak Busturialdea Suspertzeko Planaren inguruan irekitako prozesuaz, Gizarte Partaidetzarako Foroarekin batera abian jarri dutena? Badu zume nahikorik horretarako?

Nerea Zuluaga Mauri.− Bada, gure iritzia ez da baikorra. Eta saiatuko gara hori azaltzen bai martxan ipini den prozesuari berari erreparatuta, baita, antza, izango duen edukiari ere:

1. Prozesuari berari dagokionez, guk horrela ikusten dugu: aipatu dugun bezala, guk behar-beharrezkoa ikusten dugu Busturialdea-Urdaibairako Plan Estrategiko Orokorra adostea. Baina horrek, gure ustez, hausnarketa oso sakona eta parte-hartzailea ahalbidetzen duen prozesua eskatzen du.

Gu ez gintuzten prozesuaren lehen fasean parte hartzera gonbidatu eta ez dauzkagu horretaz zehaztasun argirik. Badakigu, fase horretan 17 proiektu identifikatu direla eta orain horietatik gutxi batzuk aukeratuko direla. Hasieran, prozesu osoa amaitzeko aurreikusi zen denbora zazpi hilabete ingurukoa baino ez zen izan. Gero, zerbait gehiago luzatuko dela ikusten da, baina, dena den, udako hilabete hauetan amaitu nahi da. Ondo baloratzeko denbora nahikoa den ala ez, konparatu dezakegu Guggenheim Urdaibai museoaren inguruan martxan ipini duten entzute-prozesurako. Hori bakarrik egiteko pare bat urte (edo) behar izango direla esaten da.

Eta museoaz ari garela, azken aipamen garrantzitsua prozesuarekin lotuta: erabat ulertezina da museoaren proiektua hitz egiten ari garen prozesu honetatik kanpo uztea, jakina denean proiektu horrek nabarmen baldintzatu dezakeela eskualdearen etorkizuna.

2. Eta edukiari buruz, zer esan? Orain arte dakiguna ez da asko, baina, antza, Planak 6 bat proiektu traktore eta 100 bat milioiko aurrekontua izango du (gogoratu Guggenheimek nabarmen handiagoa duela). Eta hori, argi eta garbi, ez da, gure ustez, erronkaren tamainak eskatzen duen Plan Estrategikoa, hori da, batzuk dioten moduan, “Plantxo” bat.

Izan ere, guk aldarrikatzen dugun Plan Estrategikoak, besteak beste, honelako baldintza batzuk bete beharko lituzke:

• Epe luzeari ere begiratzea. Badirudi Instituzioetatik sustatzen ari dena bakarrik epe laburrari begirako proiektuak jasoko dituela.
• Begirada multidimentsionalean oinarritzea. Hau da, begirada bakarra ezin daiteke ekonomia izan, beste dimentsio batzuk ere kontuan hartu behar dira: ingurumenaren kalitatearena, bizi kalitatearena, kohesio soziala eta parte-hartze komunitarioarena…
• Plana aurreko galdera baten azaldu ditugun trantsizio ekosozial justurako gida-lerroetan oinarritzea.

3. Oraindik ez ditugu planteatuko diren proiektu zehatzak ezagutzen. Hori gertatzen denean, banan-banan aztertu beharko dira ikusteko ea noraino datozen bat trantsizio ekosozial justuaren erronkarekin. Baina, gaurtik bertatik, bai esan dezakegu prozesuari zein edukiari begira, hori ez dela dugun erronkaren tamainari ondo erantzuteko adostu beharko genukeen Plan estrategiko orokorra. Horregatik jarraitu behar dugu horren premia eta beharra aldarrikatzen, eta planaren ekintza-ildo nagusiak orientatzeko eta horiek monitorizatzeko giltzarria izan daitekeen Busturialdea-Urdaibaiko Iraunkortasun-Indizea garatzen!

Eta nola azaltzen da, agintariek dioten bezala, Guggenheim Urdaibai hain proiektu garrantzitsua izanik, Foro horretan eztabaidatu ere egin ez izana. Onarpen inplizitu bat al da, babesa ez izateaz gain, herritarren zati handi batek errefusatu egiten duela, bere aurkako bi manifestazio handitan adierazi den bezala?

Alfonso Caño Reyero.− Guggenheim Urdaibai proiektua bultzatzen duten erakundeen argudioen ahultasunaren isla dela ematen du. Duela hamalau urte hartu zuten erabakia, museoa Sukarrietako Haur-kolonian kokatu nahi zutenean. Hiru ahaldun nagusik (Jose Luis Bilbao, Unai Rementeria eta Elixabete Etxanobe) bultzatu dute proiektuaren inposaketa, eta beti saiatu dira eztabaida egon ez dadin. Logika horri jarraiki, museoa plan estrategikoari buruzko bileretatik kanpo uztea eragotzi dute. Iluntasuna eta ezkutukeria izan dira nagusi hasieratik. Izatez, gaur egun ere ez ditugu proiektuaren oinarrizko alderdi asko ezagutzen (kokapenak, jatetxe bat egongo da eta gutxi gehiago). Bultzatzaileek El Correo-k argitaratzen dituen filtrazio interesatuen bidez egiten dituzten urratsen berri izaten ari gara.

Prozesu horrek guztiak EAJko agintarien estiloa eta PSEren segidismoa islatzen ditu. Planteamendu orokor eta irekia egin beharrean, aurpegi atsegina eta demokratikoa erakusten saiatzen dira, baina emaitza aldez aurretik kontrolatuta. Dagoeneko erabakia hartua dute eta ez daude kritikara ohituta. Gai honek oina aldatuta hartzen ditu eta, azken orduan, antzerkia egiten dute, herritarren iritzia kontuan hartzen dutela irudikatzeko. Gure ustez, oso sinesgarritasun-maila ahula dute.

Zuen ustez, zeintzuk dira Guggenheim Urdaibaiko proiektu honen puntu negatiboenak, bi egoitzarekin, bata Gernikan eta bestea Muruetan?

Ritxi Hernández Abaitua.− Suposatzen da politikarien erantzukizuna gizartearen arazoak konpontzea dela. Bada, kasu honetan, Guggenheim Urdaibai proiektua paraxutista moduko bat da, eta arazo nabarmenak sortzen ditu ez konponketak. Izan ere, zein argudiorekin justifika dezake Elixabete Etxanobek azpiegitura hori beharrezkoa dela, bi egoitza horiek bikoiztuta gainera? Urdaibain Guggenheim museo baten proiektua berrabiarazi zutenetik, sustatzaile politikoek (espekulazioaren hariak mugitzen dituztenek zaintzen dute ez agertzea) museoari buruzko informazio falta izan da arau orokorra. Sistematikoki uko egin diote xehetasunak emateari, baita Bizkaiko Batzar Nagusietan ere, oposizioaren galderei ez argituz.

Gure ikuspuntutik, ondoriorik negatiboena Muruetako egoitzaren eraikuntzak eta ondorengo ustiapenak sortutakoa izango litzateke. Astilleros de Murueta, SA enpresak hainbat hamarkadatan eraldatu dituen hezeguneak birsortzeko aukera galtzeaz gain, ustez atzera bueltarik ez duen inpaktua gehituko litzaioke ekipamenduen eraikuntzari eta, ondoren, milaka pertsonak urtero bisitatzeari. Urtean 140.000 bisitari espero dituzte. Nondik atera da kopuru hori? Nolanahi ere, argi dago kokapen horrek larriki urratzen duela ekosistema horrek duen “harrera-gaitasunaren” printzipioa. Gainera, ez ditu betetzen espazio horri aplikatzen zaizkion babes-lege eta -arau guztiak (interes publikokoak).

Ezin da ukatu museo bat hiri-espazio batean eraikitzeak –Gernikaren kasua litzateke– berez ahula den natura-ingurune batean baino leku hobea duela, Muruetan, alegia. Hala ere, kontua ez da gaitz txikiago bat onartzea. Proiektuak bi egoitza ditu, izaera inposatua du eta, beraz, antidemokratikoa da.

Ikuspegi museistikotik, eta baita ikuspegi ekonomikotik ere, hurbileko bi egoitza eraikitzea (erabat berriak, kontua ez baita lehendik zeuden eraikinak birgaitzea eta egokitzea) okurrentziatzat jo daiteke. Gainera, Dalia antzinako mahai-tresnen fabrikako instalazioen suntsiketak Foru Aldundiak duen ondare arkitektonikoarekiko interes eskasa erakusten du. Gogoan izan Bastida arkitektoarena zen Sukarrietako eraikinarekin gauza bera egin nahi zutela. Bestalde, bi egoitza egiteak (hiru Bilbokoarekin) ibilgailu pribatuen erabilera handitzea eta berotegi-efektuko gasak (CO₂) isurtzea ekarriko du zalantzarik gabe, nahiz eta bisitarien zati bat bi egoitzen arteko ia zortzi kilometroak oinez edo bizikletaz egiteko prest egon.

Aparteko kapitulua da sor daitezkeen ondorio ekonomiko, sozial eta kulturalena. Ikuspegi ekonomikotik, turismo masiboaren inguruko monolaborantza sustatzen du. Esperientziak adierazten digu sustatuko duen enplegu mota kalitate eskasekoa dela. Onura nagusia ostalaritzarekin, turismo-tourren antolaketarekin eta erabilera turistikoko etxebizitzen aldi baterako alokairuarekin lotutako esku gutxi batzuetan oinarrituko da. Azken efektu horrek dagoeneko eskualdeko etxebizitzen alokairu edo erosketa merkatua desitxuratzen du.

Kulturari dagokionez, ekipamendu mota horiek ahalik eta bisitari gehien erakartzera bideratuta daude. Ez da pentsatu eskualdearen beraren edo inguru hurbilaren balizko barne-eskaerari erantzutea. Beti da arriskutsua euskararen erabileran eta Busturialdeko beste kultur ezaugarri batzuetan izango duen eragina iragartzea, baina beldur gara ez ote den positiboa izango. Euskararen erabilera sozialak atzera egin duen testuinguru bat bizi dugu, eta ez dirudi Guggenheim Urdaibaik bere sendotzearekin bat egin nahi duenik.

Zein azken mezu helaraziko zeniokete Busturialdeko biztanleei?

Nerea Zuluaga Mauri.− Hamarkadak galdu dira, gelditasuna, paralisi instituzionala nabaria izan da, eta horrela ezin dugu jarraitu. Eskualdeak dituen balioetan oinarritutako bultzada integral bat behar du. Baina, bultzada horren norabidea definitu behar da eta horretan eskualdearen protagonismoa bermatu behar da eskualdearen papera ezin baita izan kanpoan diseinatutako planen hartzaile pasiboa. Ezinbestekoa da eskualdearen etorkizunarekin konprometitutako gizarte aktiboa ehuntzea eta sendotzea.

Eta bide horretan, lehen aipatu duzun artikuluan esaten genuen bezala “ahalegindu behar gara, bidezko trantsizio ekosozialaren erronkarekin bat datorren etorkizunerako alternatiba aurkeztu ahal izateko dinamika bat sustatzeko eskualdean bertan. Eta hori, batez ere, gizarte zibilaren aniztasunean eta aberastasunean oinarrituta egiten saiatu behar gara, udalekin lankidetza estuan, haiek baitira lurraldearen eta bertako biztanleen errealitatea ondoen ezagutzen dutenak”.

Dinamika horretan eskualdean zenbait eragile ari dira ekimen oso interesgarriak garatzen. Lankidetza zabalenean oinarrituta gai izan behar gara horiek guztiak norabide berean lerratzen. Eta horretarako, norabide hori hobeto zehazteko asmoz, zergatik ez egin trantsizio ekosozial justuan aritzen ari garen eragile sozialen artean honako hausnarketa partekatu hau galdera honen inguruan: etorkizunean nolako Busturialdea-Urdaibai nahi dugu, hau da, zein da gure desio-horizontea?

Adibidez, gurea laburbilduz hauxe da: “Energia eta materialen kontsumoa eta kanpoarekiko mendekotasuna murriztuko dituena; zaintzen etikaren inguruan egituratuko dena; migratzaile eta errefuxiatuekin abegikorra izango dena; hurbileko elikadura eta elikadura agroekologikoa lehenetsiko dituena; uraren kudeaketa arro hidrografiko osoa kontuan hartuta garatuko duena, baliabide hidrikoen zaintza eta birsorkuntza bilatuz; basogintzaren kudeaketa, monolaborantzaren inguruan gaur egun dagoen politika negargarritik urrun, espezie autoktonoetan eta aniztasunean oinarrituko duena; itsasadarrari loturiko hezeguneak lehengoratzeko eta kontserbatzeko berariazko plana egikarituko duena; plan eta programa espezifikoak sustatuko dituena energia (pobrezia energetikoa ezabatuz), etxebizitza, osasuna eta hezkuntza herritar guztion eskura egon daitezen; garraio publikoa sustatuko duena, eskualde barruko konexioei eta trenari arreta berezia eskainiz; gure oinarrizko beharrizanetara eta, oro har, jarduera jasangarrietara bideratutako industria garbia lehenesten duena… Eta hori guztia eskualdeak dituen balio naturalistiko, paisajistiko, kultural eta linguistikoen ezinbesteko kontserbazioarekin eta hobekuntzarekin bateragarri egingo duena”.

Baina, balio naturalistikoa, paisajistiko, kultural eta linguistikoan, kontserbazioa eta hobekuntzaz gain, pedagogia behar da, eskoletan landu beharreko kontzeptuak dira. Gure bizitokiaren balioak, ezaugarriak ezagutzea beharrezkoa da, etorkizun baten errespetatzeko; osasun sistema integral publikoak eta kalitatezkoak bermatuko dituena; hezkuntza euskaldun eta inklusiboa izango duena, digitalizazioarekin kritikoa, eta hezkuntza ekosoziala kontuan duena; Lehenengo Sektorearen garrantzia berreskuratzen duena; telekomunikazioen arloan burujabea dena; herritarrek bertan lan egitea bermatuko duena, enplegua sortzea biztanleak lurraldeari lotzeko, batez ere, gazteentzat; herritarren kezkak eta beharrak erdigunean jarriko dituena, parte hartze espazioak irekiz.

Animatzen bagara, oso hausnarketa argigarria eta erakargarria izan daitekeela uste dugu.